Ondervoeding algemeen
Ondervoeding bij ziekte is een erkend zorgprobleem. Uit landelijke prevalentiecijfers blijkt dat in het ziekenhuis 15 tot 25%, in het verpleeghuis 10 tot 15% en in de thuiszorg 15 tot 30% van de patiënten ondervoed is. Recent is dit opnieuw onderzocht in de NPOZ voor de ziekenhuispopulatie. Risicogroepen zijn ouderen, chronisch zieken en patiënten rond een operatie. Ondervoede patiënten herstellen minder snel van een ziekte of operatie en hebben meer complicaties. Kenmerken van ondervoede patiënten zijn verlies van lichaamsgewicht en spiermassa, daling van de weerstand, verhoogde kans op complicaties, zoals infecties en decubitus en een vertraagde wondgenezing. Deze situatie kan tot een negatieve gezondheidsspiraal leiden. Dit veroorzaakt een langere opnameduur, verhoogd medicijngebruik, toename van de zorgcomplexiteit en afname van de kwaliteit van leven.
Uit de literatuur kan worden afgeleid dat de kosten voor de gezondheidszorg in Nederland van ondervoeding minimaal 300 miljoen euro per jaar zijn. Sommige berekeningen lopen zelfs op tot ruim 1 miljard euro per jaar. Het probleem en daardoor de kosten van ondervoeding zullen de komende jaren alleen maar toenemen gezien de groeiende groep ouderen en chronisch zieken. Eind 2014 heeft SEO Economisch Onderzoek de maatschappelijke kosten van ondervoeding in kaart gebracht. Uit het onderzoek, genaamd “Ondervoeding onderschat”, blijkt dat in totaal één op de vijf ziekenhuispatiënten en één op de vijf bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen ondervoed is. De totale maatschappelijk kosten van ondervoeding worden geschat op 1,8 miljard euro per jaar. De kosten voor thuiswonenden personen zijn hierin nog niet meegenomen.
Volgens de Stuurgroep ondervoeding (een multidisciplinaire expertgroep die zich inzet om vroege herkenning en een adequate behandeling van ondervoeding bij ziekte in te voeren in de gehele Nederlandse gezondheidszorg) is ondervoeding met goede zorg en de juiste aandacht goed te behandelen. De praktijk blijkt echter weerbarstiger. Het probleem is dat ziekte gerelateerde ondervoeding wordt onderschat door zorgprofessionals en de patiënten zelf. Voor de behandeling van ondervoeding kan een arts of diëtist medische voeding voorschrijven wanneer reguliere of aangepaste voeding niet voldoet.
Het behandelen van ondervoeding met medische voeding is ook nog eens kosteneffectief. Het onderzoek van SEO wijst uit dat de sterfte bij ouderen, het aantal heropnames in het ziekenhuis van ondervoede zieke personen en het aantal complicaties afnemen na gebruik van medische voeding. Uit onderzoek blijkt dat verpleeghuizen gemiddeld 10.597 euro besteden per ondervoed persoon bij het tegengaan van ziekte-gerelateerde ondervoeding, zoals door maag- en darmziekten. Voor iedere euro die wordt gestoken in deze behandeling staan baten van 2 tot 4 euro als gevolg van minder sterfte en minder heropnames in het ziekenhuis van behandelde patiënten.
Wanneer is er sprake van ondervoeding?
In het algemeen wordt er gesproken over aan ziekte gerelateerde ondervoeding wanneer er bij ziekte sprake is van onbedoeld gewichtsverlies van meer dan 10% in de laatste 6 maanden of meer dan 5% in de laatste maand. Verder is er ook sprake van ondervoeding bij een Body Mass Index (BMI (gewicht / lengte2)) van kleiner dan 18,5. Ouderen (>65 jaar) zijn ondervoed bij een BMI van < 20kg/m2
Wat is het probleem?
Ondervoeding wordt vaak te laat herkend en behandeld. Ondervoede patiënten hebben vaak complexe problematiek. De signalen zoals van gewichtsverlies, een verminderde eetlust, een te lage voedingsinname worden vaak te laat opgepikt door artsen, verpleegkundigen en andere zorgverleners, maar ook door de patiënten zelf en hun naaste familie. Tijdige herkenning en behandeling voorkomt veel problemen.
Wat is de oplossing?
Screening op voedingstoestand, bijvoorbeeld bij opname in het ziekenhuis of verpleeghuis, zorgt voor een betere herkenning van ondervoeding en een eerdere behandeling door de diëtist. In de ziekenhuisetting blijkt vroege screening en behandeling van ondervoeding kosteneffectief, wanneer de kosten van de interventie worden uitgezet tegen de opnameduur. In de richtlijn screening en behandeling van ondervoeding is meer te lezen over de optimale aanpak van ondervoeding in alle sectoren van de gezondheidszorg.
In 2015 is een SEO onderzoek uitgevoerd naar de (kosten)effectiviteit van de dieetbehandeling voor ondervoede patiënten in ziekenhuizen. Dit onderzoek becijfert de maatschappelijke kosten en baten van diëtetiek voor ondervoede patiënten met kanker in het maag-darmstelsel of de longen, patiënten met hoofd-halskanker en voor oudere ziekenhuispatiënten. Voor elke euro die besteed wordt aan diëtetiek voor deze patiënten krijgt de maatschappij € 3,08-€ 22,60 (kanker in maag-darmstelsel of longkanker), € 2,40-€ 4,50 (hoofd-halskanker) en € 1,20-€ 1,90 (ondervoede oudere ziekenhuis-patiënten) terug. Indien alle ondervoede patiënten behandeld worden, dan zijn de totale baten per jaar € 4 miljoen-€ 42 miljoen (kanker in maagdarmstelsel of longkanker), € 1,5 miljoen-€ 3,8 miljoen (hoofd-halskanker) en € 15 miljoen-€ 78 miljoen (oudere ziekenhuispatiënten).
